Đông -Tây va chạm , vì sao ?(ST)
         


Từ hiện trạng người Việt gặp khó khăn do bị sốc văn hóa,đi tìm lời giải từ các chuyên gia về sự khác biệt giữa phương Đông và phương Tây.

Bài một: "Mắc kẹt" giữa những nền văn hóa


Thạc sỹ tâm lý học Phạm Mạnh Hà, giảng viên khoa Tâm lý, Phó giám đốc trung tâm Hỗ trợ và Tư vấn tâm lý, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội giải thích:

Tại hội thảo về đánh giá tư duy người Việt từng được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, một số người cho rằng, văn hóa VN bị chi phối bởi tư duy Khổng Tử, đạo vua tôi, trên-dưới qua hàng ngàn năm. Tư duy này có tác dụng duy trì sự ổn định trật tự xã hội, song cũng có một số điểm hạn chế như người dưới không được chỉ trích người trên, dẫn đến sự kìm nén, lối ứng xử “vòng vo tam quốc”, thiếu thẳng thắn. Khi không được nói thẳng, người ta sẽ tìm cách xả ra ngoài bằng cách nói xấu hoặc phản ứng ngấm ngầm. Còn “Tây” thì quen nói thẳng.

Với phương Tây, cái lý quan trọng hơn cái tình. Phương Đông mình thì duy tình, có câu “Một bồ cái lý không bằng một tí cái tình”. Phương Đông coi thành công là kết quả của thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Không thấy nói đến tài năng. Tính cá nhân bị che lấp. Những người Việt trẻ tuổi đi học phương Tây học được lối sống độc lập, tôn trọng luật pháp, nhưng khi quay trở lại VN, họ sống trong văn hóa duy tình, thiếu tổ chức nên họ bị sốc.

Chúng ta thường đánh giá nhau dựa trên quan điểm đạo đức: “ngoan” hay không “ngoan”, tốt hay không tốt…mà ít khi đánh giá dựa trên năng lực trong công việc. Phong cách làm việc của chúng ta khiến cho cá nhân không phát huy được. (Thạc sỹ tâm lý Phạm Mạnh Hà)

Anh Hà cho biết có sự khác nhau trong sự tiếp nhận “sốc” văn hóa: “Tôi được biết đã có cuộc nghiên cứu về sốc văn hóa và quá trình tiếp biến văn hóa ở người VN sống ở nước ngoài, trong đó nói rằng đối với người VN di cư ở tuổi 40- 50 sẽ khó tiếp nhận với môi trường mới hơn. Họ có thể bị trầm cảm do bị “sốc” văn hóa. Hoặc, những ví dụ khác là những đứa trẻ sinh ra trong gia đình có cả bố mẹ là người VN sẽ khó thích nghi với môi trường mới hơn là những đứa trẻ được sinh ra trong gia đình chỉ có bố hoặc mẹ là người Việt.

Hay những người đã có thời gian trưởng thành ở VN, sau đó ra nước ngoài học, họ vẫn có thể thích nghi với VN sau khi về nước làm việc. Nhưng đối với những cha mẹ đưa con đi học từ giai đoạn phổ thông, có nhiều trường hợp khi trở về VN đã không tiếp nhận được văn hóa VN. Đó là bởi vì các em ra đi quá sớm, đúng vào thời điểm xây dựng nhân cách, bởi vậy rất khó để các em thích nghi trở lại với VN".

Lý giải từ khía cạnh giáo dục, Tiến sỹ Khuất Thu Hồng, đồng Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển xã hội thẳng thắn: “Cách giáo dục và hệ thống giáo dục của chúng ta tương đối khác với các nước trên thế giới. Những nội dung được dạy trong nhà trường khác rất nhiều, chẳng hạn như chúng ta tập trung nhiều vào toán và các môn khoa học tự nhiên. Trong khi những kiến thức xã hội, văn hóa, lịch sử, và lịch sử thế giới rất thiếu. Do đó khi ra nước ngoài học sinh và người VN nói chung bị nhìn nhận là ấu trĩ.

Ở ta, kiến thức xã hội thiếu, kỹ năng ứng xử, kỹ năng sống cũng vậy, dẫn tới tình trạng sinh viên VN, người VN thích tập trung để sống co cụm với nhau, nấu ăn, nói chuyện, thuê nhà sống chung chứ không tranh thủ hòa nhập với cuộc sống ở đó. Tình trạng sống co cụm như thế vẫn còn tồn tại và phổ biến, không phải tất cả nhưng đa số là như vậy.

Một điều quan trọng nữa là chúng ta quen nhìn nhận thế giới chỉ từ một chiều trong khi trên thế giới họ dạy học sinh nhìn thế giới ở nhiều khía cạnh khác nhau để có cái nhìn khách quan hơn. Chẳng hạn, khi nhìn một cái cốc, nếu chúng ta nhìn hình dáng nó thì chỉ thấy nó tròn. Nhưng nếu chúng ta muốn tìm hiểu một cái cốc cẩn thận, chúng ta phải xem nó được làm từ nguyên liệu gì, ai làm ra nó, quá trình làm có vấn đề gì. Đó là một sự hụt hẫng cho học sinh, sinh viên VN và người VN nói chung khi bước ra thế giới và tôi thấy rất tiếc.

Tiếp tục với vấn đề tâm lý- văn hóa, Tiến sỹ Khuất Thu Hồng cho rằng: “Đối với học sinh sinh viên, khi họ đi thì họ vẫn còn rất trẻ, chưa làm việc, chưa có những trách nhiệm trong công việc, cuộc sống cũng như những trải nghiệm về công việc, và kinh nghiệm sống. Ra nước ngoài, họ thích nghi với cuộc sống ở đó với hệ thống kiến thức, văn hóa, xã hội và tiếp nhận khá nhanh. Họ càng thích nghi tốt với xã hội bên đó bao nhiêu thì họ càng cảm thấy khó khăn khi trở về VN.

Ví dụ, ở nước ngoài tính chịu trách nhiệm của mỗi cá nhân rất cao, ở VN thì không được như vậy. Chúng ta gọi là tính trách nhiệm tập thể. Nếu có vấn đề gì xảy ra thì đó là vấn đề của cơ chế, tập thể, hệ thống, không phải của cá nhân. Nếu có thành công thì đó là nhờ ơn của rất nhiều thứ.

Cái đó cũng làm cho người ta sốc vì họ đang ở nền văn hóa ai làm gì thì phải làm đến nơi đến chốn, có trách nhiệm. Họ bối rối, không biết phải ứng xử ra sao, ứng xử giống như những người xung quanh tức là không chịu trách nhiệm gì hết hay tiếp tục cách ứng xử chịu trách nhiệm như ở nước ngoài. Ngay cả khi họ tiếp tục cách đó, ai sẽ là người tạo điều kiện cho họ làm được việc đó. Nếu ai đó quyết tâm áp dụng tính trách nhiệm mà họ học được vào công việc thì nguy cơ thất bại dễ xảy ra và do đó họ rất nản.

Tôi đã gặp khá nhiều trường hợp như vậy, phần lớn rất hoang mang, chán nản và bối rối, chí ít là trong môt hai năm đầu. Sau đó, họ thích nghi trở lại và học lại cái tính không chịu trách nhiệm gì. Chẳng hạn ở nước ngoài họ học cách đúng giờ và việc ai người nấy làm. Làm với tất cả cố gắng của mình. Ở VN thì không phải vậy.


Minh Sơn - U. Ly