|
cafekho
member
REF: 694532
04/20/2015
|
 
Song đề giả (Bogus dilemma)
Khác xa so với cách sử dụng thông thường của từ này để mô tả một lựa chọn khó khăn, song đề cũng là tên gọi của một lập luận phức tạp.
Trong một song đề, chúng ta được cho biết các hậu quả của hành động và cảnh báo rằng v́ buộc phải thực hiện một hành động, chúng ta phải chấp nhận một trong những hậu quả. Một người mẹ Hy Lạp nói với con ḿnh lúc bấy giờ đang cân nhắc nghề nghiệp trong lĩnh vực chính trị như sau:
Đừng làm việc này. Nếu con nói thật, mọi người sẽ ghét con, và nếu con nói dối, các vị thần sẽ ghét con. V́ con buộc phải chọn giữa nói thật và nói dối, con sẽ bị hoặc là mọi người ghét hoặc là các vị thần ghét.
Song đề là một h́nh thái lập luận có căn cứ. Nếu các hậu quả được nói đến là thật, và nếu thực sự có một lựa chọn hiển nhiên giữa chúng th́ một trong các hậu quả phải theo sau đó. Tuy nhiên, thông tin thường xuyên được cung cấp không chính xác và quyền chọn lựa cũng không bị giới hạn như được nêu ra.
Trong các t́nh huống này, song đề mang tính dối trá. Song đề dối trá là một ngụy biện của việc đưa ra song đề một cách sai lầm hay giả dối trong khi thực tế không tồn tại song đề nào cả.
Trong ví dụ trên, người con trai có nhiều cách trả lời khả dĩ. Anh này có thể quả quyết rằng song đề kia là dối trá bằng cách bác bỏ những hậu quả theo sau – cách làm này được gọi là “nắm sừng của song đề”. Anh này cũng có thể đơn thuần bác bỏ thông tin rằng mọi người sẽ ghét anh ta nếu anh ta nói sự thật: ngược lại, anh có thể quả quyết rằng họ sẽ tôn trọng anh ta v́ hành động đó. Các tuyên bố mang tính lựa chọn về những hệ quả được gọi là “sự liên kết” và nó đủ để chỉ ra rằng một hay cả hai hậu quả là giả dối để dán cho song đề kia cái nhăn dối trá. Với cách sử dụng một lựa chọn khác, anh này có thể chỉ ra rằng lựa chọn kia là giả dối. Cách làm này gọi là “đi giữa hai sừng”, cốt ở việc chỉ ra có những lựa chọn khả dĩ khác.
Thay v́ giới hạn ḿnh trong sự thật hay sự dối trá, người ta có thể đôi khi thành thật, đôi khi lừa dối. Họ có thể đưa ra một tuyên bố chứa đựng cả yếu tố sự thật và dối trá. Song đề được xem là giả dối khi sự lựa chọn, cái được gọi là “phân tách”, không phải là lựa chọn toàn diện.
Cách thứ ba để đối phó với song đề là cự tuyệt nó. Đây là một kỹ thuật tao nhă đ̣i hỏi phải bịa ra một con thú hung tợn tương đương với cùng các yếu tố nguyên bản ban đầu nhưng chuyển tải theo hướng đối đầu trực diện với nguyên bản kia. Trong ví dụ phía trên, chàng trai trẻ sẽ trả lời:
Con sẽ theo nghiệp đó, mẹ à. V́ nếu con nói dối, mọi người sẽ yêu mến con; và nếu con nói thật, các vị thần sẽ yêu mến con. V́ con phải nói thật hay nói dối, con sẽ được hoặc là mọi người hoặc là các vị thần yêu mến.
(Lập luận này quá đẹp mắt khi bạn thấy ai đó dùng nó trong tranh luận, chắc chắn người nghe sẽ vỗ tay tán thưởng.)
Protagoras, một triết gia Hy Lạp, đă xử lư trường hợp không có tiền đóng học phí của một học tṛ nghèo bằng cách chấp thuận cho anh này không phải đóng tiền cho đến khi anh ta giành thắng lợi trong vụ kiện đầu tiên. Thời gian trôi qua, không có dấu hiệu ǵ cho thấy người thanh niên kia sẽ tham gia các vụ kiện, Protagoras kiện anh ta.
Lời cáo buộc rất đơn giản:
Nếu ṭa tuyên bố tôi thắng nghĩa là anh ta phải trả tiền tôi. Nếu ṭa tuyên bố anh ta thắng th́ anh ta đă thắng vụ kiện đầu tiên, do đó anh ta cũng phải trả tiền cho tôi. V́ ṭa sẽ tuyên bố tôi hoặc anh ta thắng, anh ta chắc chắn phải trả tiền cho tôi.
Tuy nhiên, chàng thanh niên đó là một sinh viên xuất sắc và anh này đưa ra lư lẽ sau:
Ngược lại th́ đúng hơn. Nếu toà tuyên bố tôi thắng có nghĩa là tôi không phải trả tiền. Nếu ṭa tuyên bố Protagoras thắng có nghĩa là tôi chưa thắng vụ kiện đầu tiên của ḿnh, do đó không cần trả tiền. V́ ṭa sẽ tuyên bố tôi hoặc ông ấy thắng, kiểu nào đi nữa th́ tôi cũng không phải trả tiền.
(Thẩm phán đă bỏ cuộc trong căng thẳng và hoăn phiên xử lại vô thời hạn. Theo đó ông này chứng minh rằng những phân tách kia là sai và trốn thoát giữa những “cái sừng” của hai song đề.)
Ngụy biện theo lối song đề giả cốt ở việc đưa ra những hậu quả giả dối hay một lựa chọn giả dối và có lợi nhất cho bạn trong những t́nh huống mà các quyết định bạn phản đối đang được cân nhắc. Nhanh chóng bước vào, chỉ ra rằng một trong hai lựa chọn sẽ xảy ra và các kết quả tồi tệ sẽ tiếp bước theo một trong hai lựa chọn đó:
Nếu chúng ta đồng ư xây dựng nhà trọ cho thanh thiếu niên ngỗ nghịch trong khu vực của ḿnh, th́ hoặc là nó sẽ đầy ắp khách hoặc sẽ vắng tanh. Nếu nó vắng tanh, chúng ta sẽ phí tiền; nếu nó đầy ắp khách, khu vực này sẽ có nhiều thành phần gây bất hảo hơn khiến chúng ta không thể xử lư được. Do đó, miễn cưỡng mà nói…
(Hăy đan chéo ngón tay lại và hy vọng không có học tṛ nào của Protagoras ngồi ở đây.)
Madsen Pirie.
(ST)
---
|
