THƠ NGỤ NGÔN LA FONTAINE(ST)
         

Ngụ Ngôn La Fontaine


Jean de La Fontaine (1621-1695) nối nghiệp cha làm viên chức Kiểm lâm (từ 1648 đến 1672). Chính trong thời gian này ông đã có dịp quan sát các động vật và thực vật làm chất liệu cho các bài ngụ ngôn của ông.

Năm 1668, ông ấn hành tập ngụ ngôn đầu tiên gồm 6 quyển, năm 1879 tập ngụ ngôn thứ nhì gồm 5 quyển và năm 1694 quyển ngụ ngôn cuối cùng. Mười hai quyển nói trên gồm 243 bài ngụ ngôn, tất cả đều viết theo thể văn vần.

Ngoài các bài ngụ ngôn, La Fonataine còn làm thơ, viết truyện cổ tích và viết một số tác phẩm khác bằng văn xuôi.

Dĩ nhiên tiếng Pháp hồi thế kỷ 17 có nhiều khác biệt với ngày nay, cả về phương diện từ ngữ và văn phạm.

Những bài ngụ ngôn được chọn để dịch thành thơ trong tập này là những bài rất phổ thông hoặc có nhiều ý nghĩa, nhiều bài đã được phổ biến hắp thế giới và trước đây, ở Việt Nam, các ông Trương Minh Ký và Nguyễn Văn Vĩnh cũng đã dịch một số bài.

Nhiều câu của La Fontaine đã trở thành ngụ ngôn và trong câu chuyện hàng này người ta cũng thường nhắc lại hoặc ám chỉ đến những ngụ ngôn này, cũng như các cụ ta xưa thường lẩy Kiều hoặc tập Kiều. Ai cũng chuyện rùa và thỏ chạy đua, gà đẻ trứng vàng, cô bán sữa Perette, người cha già bảo các con bẻ bó đũa, cuộc đối thoại giữa người câu cá và con cá nhỏ, chuột nhắt cứu sư tử, con ếch muốn to bằng con bò... Nhiều người không đọc La Fontaine cũng có sẵn những câu của ông ở cửa miệng để áp dụng vào những trường hợp thực tế của đời sống: lý lẽ của kẻ mạnh, hội đồng chuột, nhu thành công hơn cương, đừng bán da gấu trước khi bắn được gấu, tán phó mát...

Không những thơ La Fontaine hay vì những nhận xét tinh tế và lời văn điêu luyện, mà còn vì những bài học chứa đựng trong các ngụ ngôn. Đứng về phương diện nội dung, các ngụ ngôn này có thể chia làm ba loại chính:

- Một số bài là những nhận xét về thực trạng của đời sống xã hội, để dạy cho con người hoặc khuyên cách xử thế: bài Chó Sói và Cừu con nhắc nhở sự thực muôn đời "mạnh được yếu thua", bài Con Cò khuyên ta không nên khó tính và đòi hỏi quá nhiều, bài con Rùa và Con Thỏ khuyên ta đừng nên ỷ tài và khinh địch, bài Con Cáo và Con Cò là một minh họa về quy luật "ăn miếng trả miếng", bài Nồi Đất và Nồi Gang nêu cái hại "đánh đu với tinh", nhiều bài khuyên ta nên giúp đỡ mọi người và đừng ích kỷ, đừng vô ơn bạc nghĩa, chớ nghe lời phỉnh nịnh, đừng sính tụng, nên tự mình có lập trường và đừng nghe lời thị phi...

- Một số bài đề cao những lý tưởng hay đẹp: yêu thích sự tự do (bài Chó Sói và Chó Nhà), quý trọng sự thanh thản của tâm hồn hơn của cải (bài người thợ giày và nhà tài phiệt), miếng ăn thanh đạm nhưng yên tâm hơn là cao lương mỹ vị nhưng phập phồng lo sợ (bài Chuột tỉnh và Chuột đồng)...

- Nhiều bài là những nhận xét xác đáng về tâm lý hoặc tư cách của con người: "tiểu nhân đòng nhi bất hòa" (câu của Luận ngữ) như bài những Đứa Trộm và con Lừa, người ta dù khổ sở đến đâu cũng không muốn chết (bài Thần Chết và người Tiều phu), ai cũng tự cho mình là hoàn hảo và chê bai kẻ khác (bài Hai Túi)...

Tóm lại, tập Ngụ Ngôn La Fontaine là một tuyển tập đầy đủ phản ánh xã hội loài người, đồng thời là một cuốn sách dạy luân lý, đạo đức. Người ở khắp nơi và ở mọi thời đại đọc đều thấy rất thích thú vì câu chuyện vui vui, lời văn linh động, dí dỏm, thấy học hỏi được rất nhiều điều hay, và nhất là thấy có nhiều cơ hội để tự xét mình, tự vấn lương tâm để hướng đến Chân, Thiện, Mỹ.

ĐỖ KHẮC SIÊM
Charlotte, North Carolina,
ngày 2-6 1992.


Đề Từ
(thể ca trù)

Động, khoáng, thực ba loài đem giả thiết,
Lấy ý tình mà viết nên thơ.
Lã Phụng Tiên thực khéo ỡm ờ,
Dạy người đấy, lại thác vờ như chẳng dạy.
Ý thơ Ông dồi dào biết mấy,
Lời thơ càng ngẫm, thấy càng hay.
Giọng quê mùa đem dịch lại ra đây,
Để người thế Đông, Tây cùng ngẫm nghĩ.
Luận chí lý, hay không chí lý,
Lưu đến giờ chẳng phí công Ông.
Dạy răn cả lão lẫn đồng...

Thủ đề
HÀ KHẮC NGUYỆN

CON GÀ TRỐNG
VÀ VIÊN NGỌC TRAI

Gà kia nhặt được hạt trai,
Đến nhà thợ bạc van nài bán rao.
- Ngọc nay dù giá có cao,
Với tôi, hạt thóc thế nào cũng hơn.

Thừa hưởng bản thảo tiền nhân,
Dốt đến tiệm sách ở gần mời mua.
- Bản này chắc cũng hay ho,
Nhưng nếu tôi được vài hào thích hơn.


CON SƯ TỬ VÀ CON CHUỘT

Cố giúp người mỗi khi có dịp,
Kẻ mọn thường cần thiết cho ta.
Ngụ ngôn truyền lại từ xưa,
Hai câu chuyện chứng lời vừa nói trên.

Chuột kia dưới lỗ bò lên,
Vô tình nó đụng vào chân Chúa rừng.
Chúa rừng tỏ rộng lòng nhân,
Tha cho tội chết, Chuột mừng làm sao!
Ai đâu lại có ngờ nào,
Mãnh sư mà phải cậy vào Chuột con.
Khỏi rừng Sư phóng chân bon,
Thình lình mắc bẫy khó còn thoát thân.
Dậm chân miệng Chúa la gầm,
Lưới kia khôn phá, tấm thân nguy rồi.
Chuột con vội vã tới nơi,
Nhe răng cắn đứt lưới thời rách tung.

Cần cù, kiên nhẫn thì hơn,
Hung hăng, võ lực chẳng nên việc nào.


BỒ CÂU VÀ CON KIẾN

Bên suối nọ Bồ câu uống nước,
Đứng trên cành xẩy bước, Kiến rơi.
Đại dương Kiến đuối giữa vời,
Kiến dùng hết sức khôn bơi vào bờ.
Động trắc ẩn, Câu vơ cọng cỏ,
Ngậm vào mồm, Câu bỏ xuống dòng.
Cỏ kia cứu Kiến lên đường,
Ngay trong lúc ấy có chàng trai quê.
Tay cầm nỏ chân lê sát đất,
Thấy chim Câu chàng chắc trong lòng.
Chiều nay có bữa súp ngon,
Dương cung... nhưng Kiến cắn luôn gót chàng.
Chàng đau điếng vội vàng quay cổ,
Thấy động liền Câu vỗ cánh bay,
Bữa chiều chàng mất dịp say...


NỒI ĐẤT VÀ NỒI GANG

Nồi Gang đến chơi nhà nồi Đất,
Đề nghị cùng nhau dắt đi chơi.
Đất rằng: "Yếu đuối như tôi,
Chỉ quanh xó bếp suốt ngày là khôn.
Bởi lẽ đệ xương mòn da mỏng,
Nếu chạm va tất hỏng cuộc đời.
Còn anh cứng rắn hơn người,
Nên đi đây đó trải chơi cho tường".
Gang bảo Đất: "Lo lường chi quá,
Che chở anh đã có tôi mà.
Vật chi cứng rắn định va,
Tôi xen vào giữa tất là phải yên".
Tin tưởng bạn Đất liền ưng ý,
Cùng lên đường trực chỉ ra đi.
Ba chân đôi bạn lắc lư,
Đôi khi va chạm Đất thì cũng đau.
Đi mới được khoảng đâu trăm bước,
Gang va làm Đất xác tan tành.

Có còn gì nữa mà than,
Gương đây là để thế gian soi vào.
Chỉ kết bạn người nào cùng lứa,
Nếu không đời cũng tựa nồi kia.


CON LẠC ĐÀ
VÀ NHỮNG CHIẾC GẬY
NỔI TRÊN MẶT NƯỚC

Con Lạc Đà xưa nay chưa thấy,
Người đầu tiên hoảng chạy đi liền.
Người sau đã dám lại bên,
Rồi người sau nữa tròng êm cổ Đà.
Vật kỳ lạ xưa giờ chưa thấy,
Khi thấy rồi ai nấy đều quen.
Chuyện sau từa tựa chuyện trên,
Mấy người canh gác ở bên biển bờ.
Thấy vật lạ lặng lờ tiến lại,
Bảo nhau rằng: chiếc đại tuần dương.
Lát sau bảo: cũng tàu thường,
Chắc tàu phóng hỏa diệt cường địch chăng?
Rồi lúc nữa cũng cùng vật ấy,
Lại bảo rằng: à đấy tàu con.
Và sau là một kiện gòn,
Sau cùng là mấy chiếc côn bềnh bồng.

Có nhiều kẻ xem chừng cũng rứa,
Nhìn ở xa họ tựa thánh thần.
Lại gần chẳng có gì linh...


CHÓ SÓI VÀ CỪU CON

Lý kẻ mạnh bao giờ cũng thắng,
Chuyện sau đây hãy ngẫm cho tường.

Chú Cừu nhỏ suối trong uống nước,
Bỗng Sói rừng dạo bước gần bên.
Tìm ăn, bụng đã đói mềm,
Lang thang bắt gặp Cừu non suối nầy.
Sói lên giọng gắt gay mắng bảo:
- Con Cừu kia mày láo quá ha!
Làm ngầu dòng nước của ta,
Tội này đáng chết không tha được rồi.
- Xin Bệ hạ xét soi đừng giận,
Ở cuối nguồn khôn vẩn dòng trên.
- Mầy làm vẩn! Thêm năm ngoái nữa,
Nói xấu tao ở giữa bao người.
- Làm sao thế được trời ơi,
Vì năm ngoái ấy tôi thời chửa sinh.
Mà nay nữa còn quanh vú mẹ,
- Nếu không mày, có thể thằng anh.
- Thưa ngài tôi chẳng có anh,
- Thế thì một kẻ gia đình mày đây.
Đã coi tao không đầy múng mẩy,
Tụi chăn bay cũng vậy khác nào.
Người ta họ đã bảo tao,
Thù này nay phải buộc vào cổ ngươi.
Sói nói đoạn quật tươi Cừu nọ,
Đem vào rừng gần đó Sói xơi,
Chẳng cần lý luận lôi thôi.


Lý kẻ mạnh là hơn,
Từ ngàn xưa vẫn thế.
Dưới đây tôi xin kể,
Câu chuyện mạnh yếu nghe.

Dòng nước trong dưới khe,
Cừu con ra giải khát.
Gặp Sói đâu phiêu bạt,
Đói giả giận liền gây.
- Ai đã cho phép mầy,
Đến đây uống lộn lạo.
Thật là quá táo bạo,
Làm bẩn suối của ta.
Khép nép Cừu thưa qua:
- Bệ hạ thương xét lại.
Tôi đâu quá khờ dại,
Dẫm suối đấng tôn nghiêm.
Muốn uống tôi phải tìm,
Dưới dòng hai mươi bước.
Như thế không trách được,
Làm bẩn suối ngài đâu!
- Mày láo và không lâu,
Năm ngoái mày hỗn xấc.
- Thưa ngài xa sự thật,
Lúc ấy chửa có tôi.
Vì sữa mẹ còn hôi,
- Nếu không thì anh, chú.
- Tôi còn đang mớm bú,
Làm gì có anh chú.
- Đồ bây không quân tử,
Nào thằng chăn, chó giữ.
Tao quyết giết không tha,
Nói xong Sói liền tha,
Cừu con vào rừng thẳm.



CON RẮN VÀ CÁI DŨA

Người ta có kể chuyện xưa:
Một con rắn nọ lê la vào nhà.
(Chủ là bác thợ đồng hồ),
Tìm ăn gặp Dũa, Rắn ta gậm xằng.
Dũa kia chẳng giận bảo rằng:
"Đồ ngu! Mày định mần răng hỡi mày?
Tấn công vật cứng khó thay,
Gậm được mảy nhỏ thì mày hết răng.
Dũa ta chỉ sợ thời gian,
Vì nó có thể làm han, rỉ mòn.

Những ai đầu óc còn non,
Chuyện này chính để dạy khôn các người.
Bất tài, ghen tức với đời,
Các người cắn xé những ai hơn mình.
Quên rằng tác phẩm lừng danh,
Là thép, là đá, mẻ răng các người.



CON NAI VÀ CÂY NHO

Lộ hình tích, con Nai chạy thoát,
Dưới cây Nho bóng khuất ẩn mình.
Tưởng rằng mồi mất thôi đành,
Thợ săn gọi chó nhanh chân trở về.
Nai vàng nọ thoát bề nguy khốn,
Lá cây nho bứt ngốn ngon lành.
Thợ săn thấy động thình lình,
Quay gót trở lại thất kinh Nai chồm.
Chạy quanh quẩn, quỵ luôn chỗ cũ,
"Tội đáng đời Nai ngỏ lời than.
Vô ơn những đứa lòng càn,
Trông gương tôi đó mà toan sửa mình".
Đàn chó tới moi ăn gan ruột,
Nó khóc dài rốt cuộc ích chi.

Những nơi nương náo nhất thì,
Vô ơn xúc phạm, khốn nguy tái hồi.



CON SÓI GIẢ LÀM NGƯỜI CHĂN CHIÊN

Con Sói nghĩ: đàn chiên gần đó,
Không dùng mưu cũng khó mà xơi.
Thay hình đã có kế rồi:
Khoác ngoài bộ áo của người chăn chiên.
Đeo kèn nữa, tay liền mang gậy,
Trông bộ ngoài đã thấy như in.
Nó còn lại muốn đề tên:
"Guy-Ô chính tớ" ở trên nón mình.
Có như vậy gian tình mới vẹn,
Cải trang xong, gậy rén đến gần.
"Guy-Ô thiệt" chốn cỏ xanh,
Mệt mê đương ngủ cùng anh Cẩu nhà.
Cả kèn nữa, phần ba chiên nữa,
Đương giấc say ở giữa nơi này.
Sói để cho họ ngủ say,
Tính sao dẫn được cả bầy về hang.
Ngoài phục sức giả luôn tiếng nói,
Nếu không thời sao gọi được chiên.
Nhưng Anh giọng chẳng được êm,
Cất lên động cả một miền rừng hoang.
Nghe vang động thẩy choàng thức giấc,
Giữa cảnh này Sói thật lâm nguy.
Khoác ngoài bộ áo thế kia,
Tự vệ không được, chạy thì vướng chân.

Thường lòi đuôi những quân gian trá,
Dòng sói lang thì cứ sói lang.
Thế thì mới được yên thân...


CON SƯ TỬ BỊ NGƯỜI ĐÁNH QUỴ

Bức tranh vẽ một Sư tử lớn,
Bị một người khỏe đánh nằm dài.
Người xem khoái chí khen hoài,
Con Sư tử đến, mọi người lặng thinh.
Sư rằng: "Đấy các anh thấy rõ,
Lừa các anh họ họa như vầy.
Bọn tôi mà biết vẽ vời,
Thì kẻ chiến thắng tất loài chúng tôi".

(Bài dịch của ông Nguyễn Văn Vĩnh.
Trên bức vách có tranh lạ kiểu,
Khen thợ đâu cũng khéo vẽ vời.
Một con cọp lớn tuyệt vời,
Mà ra chỉ có một người giết xong.
Kẻ đứng ngắm thẩy cùng tấm tắc,
Cọp đi qua lập tức im mồm,
Cjp rằng cứ đó ta nom
Thì ra người khỏe hơn hùm chẳng ngoa.
Nhưng thợ vẽ điêu ngoa quá đổi,
Bút có quyền tả dối sự đời.
Ví rằng Cọp biết vẽ vời,
Tranh này khác hẳn, cảnh thời không ngoa.


CON CÁ NHỎ VÀ ÔNG THỢ CÂU
(Dịch theo lối thơ cổ phong)

Một con cá Chép ở ven sông,
Mắc phải mồi câu một lão ông.
Nhìn nó, lão rằng: "Mầy nhỏ quá,
Bắt nhiều thôi được cũng là xong.
Mày chính là đầu bữa chén đây,
Bỏ vô giỏ cột tại hông này".
Vội vã Cá con năn nỉ nói:
- Ích chi nửa miếng cũng không đầy.
Xin hãy buông tôi chờ lúc lớn,
Xác to, thịt béo khách càng cay.
Thay vì nay phải mấy trăm con,
Nhỏ cả như tôi chỉ dĩa còm.
Phẩm chất lại không còn có nữa,
Mong rằng ông chấp nhận làm ơn.
- Dạy đời Chép bé hãy im đi,
Đừng nói là không phẩm chất gì.
Chiếc chảo trên lò đương đợi chú,
Chiều nay chú hẳn được rô-ti.

Trong tay dù có một ly,
Còn hơn gấp bội những gì xa xôi.
Đó là câu nói trải đời,
Biết đâu cá nước chim trời mà tin.

(Bài dịch thể lục bát)
Chép con mới ráo máu đầu,
Bên sông mắc phải lưỡi câu ông Chài.
Nom qua ông bảo: "Được rồi,
Nhiều con góp lại cũng thời dĩa to.
Bữa chiều đây miếng khởi sơ,
Hãy cho vào giỏ để chờ bắt thêm".
Chép nhanh cất giọng nỉ non:
- Ích chi nửa miếng, mong trên thẩm tình.
Ngon gì con cá chép ranh,
Dĩa còm cũng phải hàng trăm thân này.
Thả cho, xin hẹn một ngày,
Lớn lên tôi sẽ đến đây đợi người.
Bây giờ cái giá thân tôi,
Phú gia, nghiệp chủ người người tranh mua.
- Dạy đời cá nhãi ghê chưa!
Trên lò chảo mỡ nó chờ chú đây.
Chiều nay ta sẽ chén say,
Chim trời cá nước tụi mày tin chi.

Trong tay dù có một li,
Còn hơn gấp bội những gì xa xôi.
Đó là câu nói trải đời...

(Bài dịch của ông Nguyễn Văn Vĩnh)
Cá Chép nọ lúc này còn nhỏ,
Mắc lưỡi câu ông nọ bên sông.
Người rằng: "Thôi cũng là xong,
Chẳng chi cũng miếng ở trong dĩa này.
Chi bằng ta bỏ ngay vào giỏ".
Cá Chép con lại nỏ mồm kêu:
- Thân tôi phỏng được bao nhiêu,
Chỉ trong nửa miếng là nhiều chớ chi.
Ông hãy đợi đến khi tôi lớn,
Tôi lại đây để đón ông câu.
Đắt tiền cũng có người thầu,
- Hỡi anh cá oắt ra mầu khôn ngoan.
Thôi anh hãy khoan khoan lời tán,
Bữa chiều nay tạm rán ăn chơi.
Gà chuồng thả đuổi tổn hơi,
Biết đâu cá nuớc chim trời mà tin.



SƯ TỬ VÀ RUỒI CON

Sư bảo Ruồi:"Mày đừng lượn rối,
Cút xa đồ hôi thối, nhỏ nhen".
Ruồi con vội tuyên chiến liền:
- Chúa rừng tưởng tao kiên sợ mày.
Thằng Bò mộng lớn thay vóc ấy,
Tao lôi dài, mày thấy hay không?
Nói xong Ruồi nổi kèn đồng,
Vo ve quân thúc xung phong đánh liền.
Tiến rồi lui, trận tiền biến hóa,
Thọc chính hầu của gã hùng sư.
Khiến Sư nổi dóa gầm gừ,
Miệng sùi bọt trắng, mắt như lửa hồng.
Khắp bốn phương hoảng run ghê sợ,
Người chạy đây, chạy đó ẩn mình.
Đó là thành tích Ruồi ranh,
Nó còn chích mũi, chích chân, chích mình.
Thấy vuốt, móng, nha, nanh Sư dữ,
Chẳng làm cho mình sợ nỗi gì.
Ruồi thêm đắc ý cười khì,
Đuôi kia quất vẫy làm gì được nhau.
Càng quất lắm càng đau xác lắm,
Sư quỵ nhào cũng chính vì đuôi.
Thu quân thắng trận rút lui,
Ruồi bay khắp chốn khắp nơi khoe tài.
Mắc phục kích Nhện gài gần đó,
Kết liễu đời Ruồi nhỏ vo ve.

Chuyện trên vừa ngẫm vừa nghe,
Hai điều chuyện ấy dạy ta đề phòng.
Kẻ thù nhỏ nhưng thường nguy đấy,
Thoát nạn to đừng lấy làm mừng.



CON LỪA VÀ CON CHÓ

Lẽ tạo hóa: Ta nên giúp đỡ,
Chú Lừa lành dấm dớ không tuân.

Một hôm Lừa, Chó đồng hành,
Cùng với ông chủ chơi quanh các miền.
Tới đồng cỏ chủ liền quày ngủ,
Tốt cho Lừa gặp thú cỏ ngon.
Chó thời quá bữa đói dồn,
Bảo Lừa cúi để lấy cơm của mình.
Lừa gặm cỏ lặng thinh mặc kệ,
Lúc lâu lâu mới sẽ nói rằng:
- Cơm anh tôi để trên lưng,
Chờ ông chủ dậy chắc rằng chẳng lâu.
Bữa thường lệ anh đâu có mất,
Khuyên anh đừng hối thúc phiền nhau.
Lúc này Sói thoát rừng sâu,
Qua đây bụng đói, bước mau đến gần.
Lừa vội vã kêu:- Anh Chó hỡi,
Cứu giúp tôi cho khỏi nguy này.
Lặng thinh Chó cũng kệ thây,
Lâu rồi mới bảo:- Chạy ngay để chờ.
Ông chủ chắc bây giờ sắp dậy,
Nếu Sói rừng nó chạy kịp anh.
Đá cho nó té quay lăn,
Anh có móng sắt mới toanh sợ gì.
Anh đá hẳn Sói thì đo ván.
Nói chưa xong Sói cắn Lừa ngay,
Hết đường cứu vãn thương thay,

Phải nên giúp đỡ âu đây lẽ trời.


THẦN CHẾT VÀ LÃO TIỀU PHU

Lão Tiều vác củi rừng một bó,
Củi đã nhiều thêm khổ niên cao.
Còng lưng lê gót lao đao,
Vừa rên vừa bước, cố sao đến nhà.
Hạ củi xuống lão già muốn khóc,
Tủi phận mình cực nhọc quanh năm.
Hết phu dịch, lại thuế thân,
Suốt đời chạy mặc, chạy ăn không rồi.
Chẳng một phút nghỉ ngơi, nhàn rỗi,
Thiếu bánh mì, chịu đói thường luôn.
Không vui mà chỉ có buồn,
Chào đời chí lão thảm thương cuộc đời.
"Thần Chết hỡi! Giúp tôi chăng tá,
Lôi tôi đi cho đã kiếp người".
Thần Chết đã tới nơi rồi,
Hỏi già: "Khi nãy kêu tôi chuyện gì?"
Lão Tiều thấy cơ nguy cuống sợ:
- Nhờ tay ngài cất đỡ lên vai,
Hộ tôi bó củi nặng này,
Rồi ngài cũng sớm lôi tôi đi mà!

Vẫn biết chết là ta hết khổ,
Nhưng ta nên chống cự đến cùng.
Khổ còn hơn chết rõ ràng,
Mọi người coi đó châm ngôn cuộc đời.


CÔ BÁN SỮA VÀ BÌNH SỮA

Cô Be-Rét mang đầy bình sữa,
Lót đệm êm đặt giữa đỉnh đầu.
Chắc rằng đến tỉnh không sao,
Gọn gàng dép thấp, váy cao ngại gì.
Cô lẹ bước vừa đi vừa tính:
Sữa bán xong nhất định phát tài.
Trứng gà trăm quả mua ngay,
Đem về ấp nở một bầy gà con.
Dù cho có chú Chồn tài gỏi,
Bắt mất đi, số lỏi cũng còn.
Đủ tiền mua một heo con,
Cám nuôi đâu tốn, béo tròn bán đi.
Bò cái tốt mua về tức khắc,
Kèm con bê dáng vóc xinh xinh.
Tung tăng nó nhảy quanh mình...
Hứng lên cô cũng vô tình nhảy theo,
Khiến bình sữa lộn vèo xuống đất.
Trứng, heo, bò tất tất đi đoong.
Đành về xin lỗi chồng con,
Mong rằng thoát khỏi trận đòn là may.
Chuyện bình sữa đó đây đồn đãi,
Trải bao đời mãi mãi còn lưu.


(Bản dịch của ông Nguyễn Văn Vĩnh)
Cô Be-Rét đi mang liễn sữa,
Kê đệm bông để giữa đỉnh đầu.
Chắc rằng kẻ chợ xa đâu,
Vừa đi vừa tính cân phân từng đồng.
Sữa bấy nhiêu bán xong ngần ấy,
Trứng một trăm mua lấy về nhà.
Ấp đêu có khó chi mà,
Khéo ra mấy chốc đàn gà đầy sân.
Cáo nọ dẫu mưu thần chước giỏi,
Có tha đi cũng lỏi mười con.
Bán đi mua một lợn non,
Ta cho ăn cám béo tròn như trâu.
Đem ra chợ bày đâu cũng đắt,
Bán lợn đi, lại dắt bò về.
Thừa tiền mua một con bê,
Để cho nó nhảy tứ bề mà coi.
Cô Be-Rét nói rồi cũng nhảy,
Sữa đổ nhào hết thảy còn chi.
Nào bò, nào lợn, nào bê,
Nào gà, nào trứng cùng đi đàng trời.
Cô ta thấy của rơi lênh láng,
Nên chịu về bị mắng cùng chồng.
Đành rằng mấy gậy là xong,
Để cho chuyện sữa kể rong khắp cùng.



XE NGỰA VÀ CON RUỒI

Quảng đường dốc gồ ghề đầy cát,
Giữa trời trưa nắng rát cháy da.
Cỗ xe sáu chú ngựa hoa,
Mồ hôi nhễ nhại khó qua được đèo.
Ngựa thở dốc ra chiều mệt mỏi,
Phải xuống xe, không khỏi một ai.
Thầy tu, phụ nữ, nhi hài,
Cụ già và cả ông tài đánh xe.
Chú Ruồi nọ vo ve bay tới,
Dùng sức mình gắn gỏi thúc khuyên.
Chích đàn ngựa kéo huyên thuyên,
Nghĩ rằng làm thế xe liền chuyển đi.
Mũi ông tài tha gì chẳng đậu,
Đậu mui xe, đậu gỗ càng xe.
Bỗng nhiên như hết nặng nề,
Bánh xe đã thấy chuyển về phía trên.
Thấy xe chuyển, Ruồi tin do nó:
"Vinh dự này là của riêng ta".
Lăng xăng bay lại bay qua,
Như viên võ tướng xông pha chiến trường.
Rồi lên tiếng phàn nàn bọn khách:
"Thầy tu thì kinh nhật tụng vang.
Bà kia lại hát oang oang,
Thật vô ý thức rõ ràng thấy không?"
Xe đến đỉnh, Ruồi hoan hỉ nói:
"Thở tí đi, đã tới đất bằng.
Ngựa ơi! Hãy trả công ông,
Nhờ ông bay mới thành công thế này".

Trên đời có nhiều người đáng ghét,
Cứ lăng xăng giống hệt chú Ruồi.
Việc gì cũng bám lấy đuôi,
Làm như phải có họ thời mới xong.
Bọn người dây máu ăn phần,
Phải bị xua đuổi chẳng thương tiếc gì.


NGƯỜI LÀM RUỘNG VÀ CÁC CON

Một phú nông thấy mình sắp chết,
Gọi đàn con đến hết, dạy rằng:
Đất đây của tổ, của tằng,
Đừng đem sang bán, dẫu rằng giá cao.
Vàng bạc đã từ bao cất dấu,
Chôn nơi nào bố thật chưa hay.
Các con hãy gắng đêm ngày,
Bới đào sẽ thấy của đầy vò cong.
Mùa gặt đoạn, con ông góp sức,
Cuốc xới tìm tận lực mọi khu.
Khiến mùa năm ấy bội thu,
Thực ra vàng chẳng chôn đâu đất này.
Người cha đã khôn bày chúng rõ:
Kho tàng là ở chỗ siêng năng.

Chuyện ấy đã chứng rõ ràng.



CON GẤU VÀ HAI ANH BẠN

Hai bạn nọ túng tiền nên đến,
Tiệm da, lông dạm bán, kể là:
Chúng tôi sắp có tấm da,
Một con Gấu chúa thật là lớn lao.
Hai chiếc áo lót vào cũng đủ,
Lạnh cắt da vẫn ủ ấm người.
Giết về chỉ mấy bữa thôi,
Ông mua được nó phát sồi hẳn to.
Khi giá cả so đo đã ngã,
Thì Gấu xù ở ngả rừng sâu.
Chợt trông Gấu đã lao đầu,
Phóng về phía họ thật mau ghê người.
Cuộc mua bán đành thôi bãi ước,
Đòi Gấu đền mà được sao đây!
Một chàng nhảy tót lên cây,
Một chàng bình tĩnh nằm ngay gốc gần.
Giả cách chết, úp mình không thở,
Cứng đơ đơ, Gấu ngỡ thây sình.
Lật lên, úp xuống mấy lần,
Đánh hơi như thấy hôi tanh, Gấu chuồn.
Chàng trên cây tụt luôn xuống đất,
Bảo bạn rằng: "Mày thật là may,
Ghé tai Gấu bảo chi mày".
- Nó rằng: "Đừng bán trước ngày có da".



CÂY SỒI VÀ CÂY SẬY

Cây Sồi nọ một hôm bảo Sậy:
"Đủ lý do cho thấy trời già.
Với mày ông chẳng xót xa,
Một con Chích đậu đã là ngàn cân.
Gió thổi nhẹ lăn tăn mặt nước,
Đã cất đầu không được khổ thay.
Còn tao, mày hãy trông này,
Tựa núi Cô-cát (Caucase) chọc mây, vững vàng.
Ngăn ánh nắng phủ phàng chưa hả,
Còn sẵn sàng chống trả cuồng phong.
Gió nhẹ mày cũng hãi hùng,
Với tao là một lương phong tầm thường.
Nếu mày mọc dưới tàn lá tớ,
Đâu mày còn e sợ gió rong.
Thấy rằng tạo hóa bất công,
Đày mày mọc ở đồng không ẩm sình".
Sậy chậm rãi nghiêng mình kính cẩn:
"Cảm ơn lòng trắc ẩn của anh.
Gió kia dù có bạo hành,
Tưởng tôi sợ ít, mà anh ngại nhiều.
Vì tôi sẽ theo chiều rạp lả,
Gió không làm bật ngã được tôi.
Đến nay tuy trải bao rồi,
Gió mưa vẫn vững, anh thời chẳng sao.
Nhưng hãy đợi xem nào anh ạ",
Sậy dứt lời từ ngã bắc phương.
Trận dông rất đổi hùng cường,
Chuyển trời thổi tới bất tường làm sao.
Cây Sồi vẫn sững cao đứng đó,
Còn Sậy thì nhăn nhó lướt theo.
Bắc phong mạnh mãi thêm nhiều,
Làm cho lốc rễ đổ siêu cây Sồi.
Từ lâu vẫn chọc trời cao ngất,
Rễ xuyên dài tới sát âm ty.
Chỉ trong giây lát đã thì...



CON LỪA CHỞ BỌT BIỂN và
CON LỪA CHỞ MUỐI

Tay cầm trượng "coi lừa" một gã,
Nhìn tựa vua La Mã oai hùng.
Dài tai, hai thú đi cùng,
Con mang bọt biển ung dung nhẹ nhàng.
Con chở muối lần đàng dè dặt,
Như chở ve, thấy thật nặng nề.
Bộ ba du khách luôn kề,
Băng ngàn, vượt núi, lối đi mọi ngày.
Lúc thấm mệt thì đây quảng lội,
Gã coi lừa lại hối tiến lên.
Bắt Lừa tải muối xung tiên,
Chẳng may sa hố muối liền tan luôn.
Lừa bọt biển học khôn, mà dại,
Cũng bước theo xuống đại hố này.
Nước vô bọt biển uống đầy,
Khiến lừa và cả ông thầy bị nguy.
Không lên được, nước thì đến cổ,
Chết đến nơi cả chủ lẫn lừa.
Quáng mù bắt chước, ngu chưa!
Con Cừu gương cũ bây giờ phải soi.



NGƯỜI XAY BỘT VỚI ĐỨA CON TRAI
VÀ CON LỪA

Sách xưa đọc đến nay còn nhớ,
Một ông già với đứa con trai.
Làm nghề xay bột hôm mai,
Đem lừa đi bán một ngày chợ phiên.
Thằng cao lão, thanh niêm vạm vỡ,
Tuổi mười lăm, không nhỏ quá đâu.
Cha con bàn tính giờ lâu,
"Dắt đi lừa mệt, khó cầu giá cao.
Buộc chân lại, mày tao cùng quẩy.
Đi nhẹ nhàng như vậy là chu".
Người đàu thấy bảo rằng: "Ngu,
Ba ngu, ngu nhất phải trừ lừa ra".
người xay bột nghe qua thấy phải,
Cởi lừa ra thong thả theo sau.
Thằng con vội cưỡi lên mau,
Chú lừa bất mãn, càu nhàu than van.
Ba thương khách trên đàng bỗng gặp,
Bảo thằng con: "Mày gấp xuống đi.
Ông già đầu bạc như kia,
Lưng lừa cụ cởi, mầy thì theo sau".
Người xay bột chiều câu nói đó,
Lên lưng lừa, đứa nhỏ đi theo.
Quảng dài gập bọn lưng eo,
Bảo rằng: "Nhục nhã thay điều thấy đây!
Một thằng nhỏ lê giày khấp khểnh,
Một ông già chểnh vểnh lưng lừa.
Như ngài cố đạo thấy nhưa,
Khôn ngoan cáchấy khó vừa mắt ai".
Người xay bột thấy ngay mình trái,
Bảo: "Con ơi! Con phải cùng ngồi".
Đi chừng ba chục bước thôi,
Gặp bọn người khác kêu trời rằng: "Điên!
Lừa còm dáng cao niên như ấy,
Chở hai người nặng vậy sống sao?
Chắc rằng đến chợ mới chào,
Chỉ còn da nó bán rao thôi mà!
- Trời đất hỡi! Ông già kêu thét,
Chiều sao đây được hết mọi người.
Cách gì giải quyết cho xuôi,
Thôi đành xuống cả theo đuôi con lừa.
Rồi một kẻ lại đưa lời bảo:
"Mốt mới này của lão kia chăng?
Để lừa nhẹ nhỏm chân băng,
Mà ông chủ phải nhọc nhằn bước theo.
Dựng lồng kính, tôi yêu cầu họ,
Đưa lừa vào nơi đó suy tôn.
Mòn giày cả bố lẫn con,
Theo sau bảo vệ cho con lừa này.
Họ là lừa cả đây ba gã!"
Lão trả lời: "Phải ạ, lừa đây,
Từ nay tôi sẽ đổi thay,
Không nghe ai hết, mặc thây phẩm bình.
Mình hãy cứ ý mình hơn cả".
Biết nghĩ vầy quả đã là hay:
Chớ lòng e đó, e đây.


ÔNG GIÀ VÀ BA THANH NIÊN

Một ông già tám mươi tuổi chẳn,
Trước cửa nhà ông vẫn trồng cây.
Ba anh trai xóm thấy vầy,
Bảo nhau: "Có lẽ cụ này đã điên.
Cụ cất nhà ở liền có thể!
Nhưng trồng cây trái để ai ăn?
Họa là sống sánh cụ Bành,
Mới hòng hy vọng trái lành cụ xơi.
Nhọc sức cụ lo thời vị đáo,
Vị đáo kia thực hão đâu cần.
Nên ôn quá khứ lỗi lầm,
Bỏ đi ý nghĩ viễn vông xa vời.
Tư tưởng ấy chúng tôi mới hợp",
Lão đáp liền: "Chẳng hợp bây đâu.
Biết đâu chết trước, chết sau,
Đời người quá ngắn, khác nhau mấy mà?
Giờ đương sống biết là mình sống,
CòN ngày mai tháng rộng khôn hay.
Mai đây ai hưởng bóng cây?
Cũng là cháu chắt sau này của ta.
Đừng nên cấm những nhà hiền đức,
Rán sức mình lưu phước người sau.
Ý nghĩ "làm ích về lâu",
Đó là cái quả của bao công trồng.
Ta còn sống, còn mong hưởng nữa,
Sống hơn bây cũng chửa biết mà!"
Lời lão nói đúng không ngoa:
Thanh niên một gã trong ba anh này.
Qua Mỹ quốc không may chết đuối,
Một anh thì định với danh cao.
Đầu quân anh vội nhảy vào,
Không may tử trận, danh nào đến tay.
Còn anh nữa leo cây ghép nhánh,
Rơi khỏi cành, chết cạnh gốc cây.
Ông già khóc họ bao ngày,
Bia đề chuyện ấy đến nay vẫn còn.



CON ÉN VÀ CÁC CON CHIM NHỎ

Con én nọ đi nhiều, lịch lãm,
Đã thấy nhiều, nên hắn nhớ nhiều.
Tiên tri nắng sớm, gió chiều.
Những người thủy thủ nghe theo, đề phòng.
Một hôm nọ, trên đồng Én thấy,
Ông nhà nông gieo cấy hạt gai.
Én ta tỏ vẻ bất hài,
Gọi đàn chim nhỏ mách bài liệu thân.
"Tụi én tao không cần phải sợ,
Tao có tài dời chỗ, đi xa.
Hạt gai lão ấy tung ra,
Không lâu nó mọc như là cỏ may.
Nhổ về để xe dây, kết lưới,
Thân chúng mày sao khỏi lo âu.
Thấy không lồng sắt, nồi sâu,
Là nơi đợi sẵn tóm thâu chúng mày.
Tin tao đi! Phải ngay lập tức,
Tìm hạt gai ăn hết ngay đi".
Đàn chim nhỏ vẫn hồ nghi,
Đồng kia nào có thiếu gì thức ăn.
Sau gai nọ mọc xanh kín đất,
Én lại rằng: "Bay bứt nó đi.
Không thì chết hết còn gì!"
Đàn chim chế nhạo: "Tiên tri thực kỳ!
Nếu muốn nhổ hết đi gai ấy,
Phải ngàn tên họa mới nên công".
Rồi gai lớn chóng khác thường,
Én than: "Thôi hỏng bởi không nghe lời.
Ít tháng nữa khắp nơi mì nẩy,
Bọn nông gia không mấy bận làm.
Là khi bay sẽ bất an,
Đừng nên bay lượn từng đàn khơi khơi.
Vì lúc đó khắp nơi lưới bẫy,
Bắt tụi mày, chớ dại lại gần.
Bay khôn rời khỏi ruộng đồng,
Như bọn vịt bể, bồ nông rẽ ngàn.
Hoặc bay hãy ở yên trong tổ",
Mọi lời khuyên gạt bỏ không nghe.
Đua nhau ca hót chích chòe,
Nhiều chim mắc phải lưới vè nông gia.

Theo bản năng vốn ta sẵn có,
Ta chỉ tin những chõ thân tình.
Hại rồi, hối chỉ khổ tâm.


CHÓ SÓI VÀ CHÓ NHÀ

Da bọc xương, Sói rừng quá đói,
Bởi chó nhà canh dõi thôn trang.
Một hôm gia Cẩu lạc đàng,
Lông trơn, vóc mạnh, lẹ làng phía xa.
Sói đã muốn xông ra quật xé,
Nhưng tấn công chưa dễ gì ăn.
Vì trông nó mạnh ngang mình,
Nên đành khiêm nhượng tỏ tình giao du:
- Bạn mập ú, mập ù đẹp quá,
Đã đẹp hình, đẹp cả bộ lông.
Chó nhà vội đáp: "Bạn lòng,
Anh mà muốn vậy cũng không khó gì.
Bạn ở rừng chắc thì khổ lắm,
Bữa ăn thường bảo đảm gì đâu.
Khó yên dù ở rừng sâu,
Phải dùng võ lực mới hầu sống qua.
Hãy theo tôi anh ra kẻ chợ,
Số phận anh rực rỡ khó gì".
- Ra đó tôi phải làm chi?
Bạn cho tôi biết được thì tôi đi.
- Gần như chả làm chi bạn ạ,
Một đôi khi đuổi gã ăn mày.
Hay là hôn gót, liếm tay,
Nịnh nọt ông chủ mỗi ngày vậy thôi.
Thế rồi thì xương rơi, thịt rớt,
Súp câu dư ngọt xớt no lòng.
Chủ còn xoay gáy, vuốt lông,
Mỗi khi ta khéo tâng công trước người.
Hình dung thấy đời tươi đẹp quá,
Khiến Sói ta lả chả lệ nồng.
Nhưng khi sánh Cẩu đi cùng,
Thấy nơi cổ Cẩu trụi lông một vòng.
Hỏi: "Sao vậy?" - Cẩu: "Không gì cả",
- Sao lại không, bạn trả lời cho.
- Không đáng kể Sói đừng lo,
Lâu ngày mới bị cột giò một hôm.
- Đã bị buộc đâu còn tự chủ,
Mất tự do còn thú vị sao?
Điều này quan trọng biết bao,
Khiến tôi không thiết sơn hào, cao lương.
Nó quan trọng đến không gì đọ",
Nói đoạn rồi Sói bỏ Cẩu luôn.
Ba chân bốn cẳng nó chuồn,
Giờ đây có lẽ còn bôn, bôn dài.


Bài này trong Nam, có một bài dịch tóm tắt rất phổ biến như sau:

Chó Sói đi gặp Chó Săn,
Ở không sung sức có ăn mập ù.
Hỏi: "Sao đâu đó trơn tru,
Mà lông cổ bậu(*) lù xù thế ni?"
Săn rằng: "Chủ cột sợi dây,
Xoay đi, xoay lại nên trầy cổ tôi".
Sói nghe Săn nói: "Hỡi ôi!
Sướng mà làm mọi, làm tôi ai thèm!"


Ghi chú:
(*) Chữ bậu ở trong Nam là tiếng thân mật để gọi người đối thoại, hoặc vợ chồng gọi nhau, giống như chữ "mình" hay "đằng ấy" của người Bắc.


HAI TÚI
(Thể thơ Cổ phong)

Thượng đế một hôm lệnh xuống trần,
Đòi muôn động vật hội trước sân.
- Thể sắc loài nào không xưng ý,
Trẫm cho cứ thẳng được tâu trình.
Thấy rằng anh Khỉ đủ lý do,
Ưu tiên trình trước trẫm nghe cho.
Hãy nhìn muôn giống bên anh đó,
Hình hài, dáng dấp thử so đo.
Khỉ cúi đầu thưa: "Tôi ấy à?
Sao chẳng bằng lòng bẩm chúa Cha.
Bốn chân tôi cũng như loài khác,
Hình sắc không gì oán chúa Cha.
Riêng anh bạn Gấu hình thô kệch,
Tin tôi chớ mướn vẽ hình ra".
Chú Gấu tiến liền lên trước điện,
Tưởng rằng chú ấy sẽ kêu ca.
Nhưng không, Gấu lại khen mình quá,
Vững chắc, hiên ngang, dáng đẩy đà.
Gấu thấy Voi nên gia giảm chút,
Đuôi thêm, tai bớt độ phần ba.
Cục mịch tai chàng coi xấu quá!
Nghe qua Voi vội tiến liền ra,
Khôn ngoan nổi tiếng, nhưng rồi cũng.
Phát biểu tâm tình giống bọn kia:
"Cá voi, Voi bảo sao to thế!"
Muỗi mắt, Kiến rằng, bé quá ta!
Tôi như khổng lồ đối với nó".
Tự xét con nào cũng hả hê,
Thượng đế truyền rằng:" Thôi thế được.
Muôn loài cho rút khỏi thềm hoa".
Nhưng mà con vật điên khùng nhất,
Hàng đầu có lẽ giống người ta.
Nhìn mình bằng mắt con chuột Chũi,
Nhìn mình bằng mắt chú Miêu già.
Khoan thứ cho mình bằng moị cách,
Với người bắt bẻ chẳng gì tha.
Con mắt nhìn mình, mắt Phật tổ,
Con mắt nhìn người, mắt Dạ xoa (*)
Tạo hóa sinh ra loài túi kép,
Từ cổ đến giờ vẫn thế a!
Nhược điểm của người đựng túi trước,
Lỗi mình thì để túi sau che.


Ghi chú:
(*) Dạ xoa, dịch âm chữ Yaksa (một loài quỷ).

Alert webmaster - Báo webmaster bài viết vi phạm nội quy