Đôi khi việc phát hiện hài cốt của một diễn viên nhào lộn mất đầu vương vãi trên sàn gần dấu tích của hai người khác, vài con la và một dãy những đồ vật kim loại quý giá là vận may. Ít nhất, đó là suy nghĩ của các nhà khảo cổ vừa xác nhận một hiện trường như thế, rõ ràng là kết quả của một nghi thức tế người, ở một thành phố cổ phía đông bắc Syria.

Theo Joan Oates và cộng sự, ĐH Cambridge ở Anh, phát hiện này đem lại cái nhìn độc đáo vào xã hội cách đây gần 4.300 năm ở Nagar, một thành phố thuộc Đế chế Akkadian của Mesopotamia. Tàn tích của Nagar nằm trong các lớp xây dựng bằng gạch bùn được biết chung dưới cái tên Tell Brak. Lớp lâu đời nhất có niên đại cách đây hơn 6.000 năm.

Các bằng chứng cho thấy tục hiến tế Nagar hình thành ngay sau khi thành phố này bị bỏ hoang vì một thảm họa tự nhiên nào đó. Dân cư xoa dịu các vị thần của họ bằng cách dâng lên người, động vật hoặc đồ vật có giá trị trong một ngôi nhà trước đó được dùng để gây giống và buôn bán la kéo xe trong chiến trận của vua. Tiếp sau tục tế người, công trình này bị đóng cửa cho đến các hoạt động sau này.

Các nhà nghiên cứu đang làm việc trong một tòa nhà Mesopotamian 4.300 năm tuổi nhận thấy phần thân dưới của một diễn viên nhào lộn nằm giữa hài cốt không đầu của hai người khác. Tất cả 3 người này rõ ràng là đã bị hiến tế. (Ảnh: A. Soltysiak)

Diễn viên nhào lộn rõ ràng có thứ bậc đủ cao trong xã hội Nagar để biến thành vật hiến tế, theo như các nhà nghiên cứu trình bày trên tờ Antiquity tháng 6. Chữ tượng hình thuộc Ebla, khu vực lân cận cùng thời, đề cập đến những người ở Nagar có tên là húb. Các nhà học giả từng định nghĩa húb như một từ dành cho diễn viên nhào lộn, nghệ sĩ xiếc tung hứng hoặc kỵ sĩ.

Phân tích hài cốt hoàn chỉnh nhất phát hiện được ở Nagar ủng hộ cho việc dịch từ húb sang diễn viên nhào lộn. Xương chân, bàn chân và các ngón cho thấy dấu hiệu cơ phát triển lớn và hoạt động liên tục liên quan đến những diễn viên nhào lộn.

Để củng cố sâu hơn giả thuyết này, các con dấu hình trụ được phát hiện sớm hơn tại Nagar miêu tả lễ diễu hành có các diễn viên nhào lộn tóc dựng đứng đang uốn người về phía sau. Những tài liệu của Ebla chứa nhiều từ khác nhau dành cho vũ công và ca sĩ, những người mà Oates cho rằng không thể là nguồn gốc của bộ hài cốt Nagar.



“Húb ở Nagar được nhiều người biết đến, thậm chí có thể là những nghệ sĩ giải trí nổi tiếng, vì vậy có lẽ danh tiếng là lý do họ được chọn để hiến tế.”

Một trong những xương chân của diễn viên nhào lộn có một phần cựa xương, hoặc phần lồi ra, do một vết thương do ngã gây ra. (Ảnh: A. Soltysiak)

Có một điều không phải nghi ngờ đó là danh tiếng của họ có được nhờ kỹ năng nhào lộn. Bộ xương chưa xác định được giới tính này cho thấy những vùng bám phát triển mạnh đối với dây chằng và cơ bắp.

Cả hai cánh tay đều mang đặc điểm là nơi bám của các cơ mạnh mẽ. Các cơ bám khá lớn cũng được ghi nhận hoặc trên cánh tay trái hoặc phải của những người phóng lao cổ đại. Đầu gối của người Nagar này bị mòn do khớp bị xoay đi xoay lại. Một đoạn xương chân trên có vết hằn của cơ gân kheo lớn, hoạt động như một lò xo khi một người nhảy lên với đầu gối gập vào.

Hoạt động nặng cũng gây ra một cựa xương ở vị trí dây chằng Achilles bám vào gót phải. Dấu vết dây chằng trên các ngón chân cho thấy các ngón này thường xuyên bị uốn cong trên bề mặt cứng, hình thành các vết lõm trên phần cuối của những ngón chân.

Một cú ngã nặng để lại bằng chứng một khớp chân phải bị trật và sưng mắt cá phải cuối cùng cũng đã khỏi. “Đây là xương của một người hoạt động thể chất nhiều, nhảy và xoay theo một cách rất có kỷ luật với bàn chân hướng xuống dưới trong những bước nhảy.”

Đầu gối trái và phải của diễn viên, chụp từ đằng sau (ảnh trên) và phía trước (ảnh dưới), chứa các vùng bám nổi bật cho dây chằng chống lại các chuyển động xoắn và xoay. (Ảnh: A. Soltysiak)

Hai bộ xương không hoàn chỉnh khác được phát hiện trên sàn của tòa nhà Nagar cũng thiếu đầu. Một người có thể là người đánh xe, dựa trên vị trí gần xác con la và mối liên hệ của xác với cổ vật liên quan đến cái xe. Không có đầu mối nào giúp làm rõ xuất thân của người còn lại.

Phát hiện xác cùng với xương của những con la loại tốt – có lẽ được gây giống từ lừa rừng và lừa nhà – cùng với đồ đồng và bạc, củng cố cho giả thuyết hiến tế. Cổ vật nằm trong sân một ngôi đền gần đó được đốt cháy trong suốt nghi lễ đánh dấu đóng cửa tòa nhà sau khi tế lễ.

Theo nhà khảo cổ học Guillermo Algaze thuộc ĐH California, San Diego thì những người cai trị Bắc Mesopotamian có thể đã tranh đua với các nghi thức hiến tế hoành tráng của các vị vua Mesopotamian miền Nam bắt đầu cách đây 4.800 năm. Trong một thành phố nam Mesopotamian, hầm mộ của một hoàng hậu chứa 54 người hầu hoàng gia, 6 người lính mang khiên giáo và đánh xe cho 2 xe, mỗi xe do 3 bò kéo.

Algaze cho biết “Sự kiện diễn viên nhào lộn mà Oates và các cộng sự suy ra được từ các bằng chứng ở Nagar là hoàn toàn nằm ngoài hiểu biết của tôi.”

Ở Mỹ, nơi giáp ranh giữa bang California và bang New York có một vùng trũngdài và hẹp, dài 209 km chạy theo hướng nam - bắc, rộng từ 10 đến 23 km. Phía tây khu đó là dãy núi Nevada, phía đông là một lòng chảo lớn. Dải đất này được gọi là Thung lũng của sự chết chóc.

Toàn cảnh Thung lũng Chết

Vùng đất có diện tích 1.400 km2. Nơi thấp nhất so với mặt nước biển là 68 m. Năm 1849, một đoàn người đi đào vàng, vì muốn tìm đường tắt, họ đã lạc vào thung lũng này và mất phương hướng. Để tìm lối ra, họ đã phải trải qua đói khát, sự thiêu đốt của ánh nắng mặt trời ___ gắt, bị tấn công bởi các loài côn trùng, sâu bọ như rắn và bộ cạp, chịu muôn vàn cực khổ, có người vùi xác dưới đáy vực. Mãi đến tháng 1/1850 mới có một thành viên thoát ra khỏi khu vực đó. Năm 1941, một đoàn điều tra của Mỹ do mất phương hướng cũng lạc vào đây và không ai sống sót. Năm 1949, một đoàn thám hiểm thâm nhập vào thung lũng và chết vì một sức mạnh thần bí. Một vài người chạy thoát nhưng chẳng bao lâu họ cũng chết một cách khó hiểu. Vì vậy, nơi đây được gọi là Thung lũng Chết.
Phải chăng có sức mạnh thần bí thực sự trong Thung lũng Chết? Đến nay, người ta vẫn chưa có câu trả lời thoả đáng, chỉ biết điều kiện tự nhiên trong thung lũng vô cùng xấu. Vào mùa hè, nhiệt độ ở đây thường trên 49°C (mùa hè 1913 đã lên tới 56,7°C). Lượng mưa ở đây cũng thấp, bình quân mỗi năm chỉ khoảng 42 mm. Năm cao nhất, lượng mưa cũng chỉ là 114 mm. Năm thấp nhất là không có lấy một giọt mưa. Vì vậy, thung lũng là nơi nóng nhất của Bắc Mỹ.

Hoa vẫn nở trong Thung lũng Chết.

Thung lũng rất sâu và hoang vu. Đáy thung lũng là dòng sông cạn Amagesa với những cồn cát lởm chởm khắp nơi. Giữa thung lũng là một quần thể cồn cát rộng 155 km2, là nơi hoang vu nhất trong thung lũng. Thực vật ở đây rất ít, chỉ một số ven đầm ao có một số loài cỏ như cỏ Yanzi, cỏ bấc. Động vật cũng chỉ có thỏ rừng, chuột, cáo, chó sói và sơn dương. Ở thung lũng hoang vu vừa khô vừa nóng này, sự sinh tồn của con người và động vật thật sự rất khó khăn.
Cảnh vật ở Thung lũng Chết nhìn rất thê lương nhưng nơi đây lại có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú như quặng borac và muối. Bắt đầu từ năm 1880, ngành khai thác khoáng sản ở đây đã rất phát triển. Những người tới đây khai thác chịu rất nhiều gian khổ. Đến những năm 80 của thế kỷ 19, người ta bắt đầu khám phá ra mỏ đồng, vàng, bạc, nhôm ở vùng phụ cận. Nhiều thành phố và thị trấn khai khoáng được xây dựng. Nhưng cùng với sự cạn kiệt của khoáng sản, người ta rời đi, để lại một vùng hoang tàn đổ nát.
Trong lòng thung lũng hoang tàn như vậy nhưng cảnh sắc quanh nó lại hoàn toàn khác biệt. Phía tây thung lũng là chân núi phía đông dãy Nevada. Ở vùng tiếp giáp, khe núi dọc ngang, đá mọc lởm chởm. Dưới ánh trăng mờ, chúng càng âm u đáng sợ. Ban ngày, dưới ánh nắng mặt trời, cảnh sắc đẹp rực rỡ và đây cũng là nơi có sức hấp dẫn khách du lịch nhất của thung lũng, được mệnh danh là “cái đĩa điều sắc của các hoạ sĩ”. Năm 1933, Mỹ xây dựng ở đây một công viên quốc gia và trở thành nơi nghỉ đông chống rét.
Trên thế giới còn có các thung lũng chết Eluos (Italy), Nicaeaguaqua (Ấn Độ) nhưng quy mô của chúng khó so sánh với Thung lũng Chết của Mỹ. Cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật, câu đố về Thung lũng Chết đang chờ ngày được giải đáp.

valley-of-fire-nevada